De huidige generatie kinderen groeit op in een maatschappij waar de digitale wereld een steeds grotere rol gaat spelen. In de boekenreeks Lees je digiwijs laten verschillende auters zien dat gezinsleven, vriendschappen en zelfontwikkeling beïnvloed worden door de digitale wereld en andersom. Hoe verhouden de digitale en analoge werelden zich tot elkaar? Kun je een levensecht probleem in de digitale wereld oplossen? En zijn klasgenoten bereid je te helpen als je gehackt bent, vastloopt in een game of bij andere digitale uitdagingen? De boeken van Lees je digiwijs geven mooi weer hoe deze werelden in elkaar grijpen.
Digiwijs op school
Als je ziet hoe snel een kleuter met een iPad overweg kan, ben je misschien geneigd om te denken dat die digitale vaardigheden vanzelf wel komen. En dat het alleen de taak van ouders is om hen iets bij te brengen over online gedrag. Of juist alleen van school. Mijn mening: het zou een taak moeten zijn van ouder én school. En eigenlijk van elke volwassene waar een kind mee te maken heeft. Wellicht een utopie, maar het is mooi om ergens van te dromen.
Wat kunnen we wel doen? Het zou mooi zijn als jij, in welke rol dan ook, de huidige generatie kinderen en jeugd meer kennis meegeeft over de digitale wereld. De reeks Lees je digiwijs biedt een mooie ingang om online sociaal gedrag bespreekbaar te maken.
Doelen van Lees je digiwijs
De boeken van Lees je digiwijs zijn bedoeld om kinderen op een aansprekende manier kennis te laten maken met hedendaagse onderwerpen zoals gamen, gehackt worden, social media en robotica. Digitale geletterdheid is dus verweven in de verhalen. Op de achterzijde van de boeken staat vermeld op welk onderdeel (mediawijsheid, informatievaardigheden, ict-basisvaardigheden en computational thinking) de nadruk ligt.
Samenvatting verhalen
Disclaimer: ik heb op eigen initiatief aan Zwijsen gevraagd of ik een aantal recensie exemplaren mocht ontvangen. Ik geef mijn mening op een zo oprechte en eerlijke wijze. Ik word niet betaald om een mooie recensie te schrijven.
Onmogelijk spel (8-10 jaar)
Marcel van Driel
In dit meeslepend verhaal probeert Charlie met gamen geld te verdienen om zijn ouders te helpen met hun geldnood. Charlie komt steeds een level verder in ‘het Onmogelijke Spel’, een gratis, online spel. Naarmate het verhaal en het spel vordert beseft Charlie dat het onmogelijk is om de game uit te spelen. Er moet samengewerkt worden, maar wie kan hem helpen? Hoe kan hij anders zijn ouders helpen? Online heeft hij wel contact met iemand die hem wil helpen, maar ook in het echte leven.
Tijdens zijn spreekbeurt op school vertelt hij het probleem en roept klasgenoten op om ook het spel te gaan spelen om hem te helpen.
Het is een gratis spel, maar op een gegeven moment moet er een klein bedrag betaald worden. Dat heeft Charlie er wel voor over. De ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op en het wordt steeds spannender. Voor de lezer én voor Charlie.
Bijzonder knap dat game en werkelijkheid steeds meer in elkaar over lopen. Die combinatie maakt het verhaal geloofwaardig en interessant. Na afloop worden de gevolgen van Charlie’s keuzes goed en realistisch verwoord.
Geh@ckt (10-12 jaar)
Remco Pijpers
Dimitri’s account van Scratch is gehackt. Dat is niet verwonderlijk want hij had een heel eenvoudig wachtwoord gekozen. De dader is een klasgenootje die een grapje wilde uithalen. Een poos later blijkt een vreemdeling Dimitri’s profielfoto bewerkt en op een populair gameforum geplaatst te hebben. De foto gaat de hele wereld over! Dimitri verdenkt weer iemand in zijn klas maar dat blijkt niet waar. Samen met zijn beste vrienden gebruikt hij het internet om er achter te komen wie de dader is. Dit leidt tot een confrontatie waar je als achtste groeper niet op voorbereid bent.
Geh@ckt is geen kinderachtig verhaal: het heeft interessante wendingen, vooruit- en terugblikken en verschillende vertelperspectieven. Je wordt meteen een bloedstollende scène ingetrokken waardoor je je afvraagt: wat is hier in hemelsnaam gebeurt?
Een interessante passage is deze: De ouders van de hoofdpersoon verzoeken de leerkracht om les te geven in veilig internet met uitspraken als “De school doet niets. En je ziet het: nu gaat het mis!” Als je dit stuk al voorlezend tegenkomt, zet het aan tot nadenken of je als school wel voldoende aan mediawijsheid en/of digitale geletterdheid doet. Het verhaal nodigt uit tot een gesprek over wat je wel en niet moet doen op internet. Maar doet ook de vraag rijzen bij wie de taak van opvoeding ligt. Auteur Remco Pijpers vindt dat deze nog steeds primair bij de ouders ligt, maar dat het aan scholen is om hier nog meer aandacht aan te besteden, blijkt uit navraag.
Leestip: De voor deze serie kenmerkende pop-up smartphones lijken niet altijd op de juiste plaats in het verhaal te staan. Lees dus gewoon door. Dan kom je het begrip vanzelf tegen en blader je even terug.
Het AI incident (10-12 jaar)
Esther van Lieshout
Wanneer drie jongens na de zomervakantie op hun school terug komen, lijkt het wel of zij naar de toekomst zijn gereisd: alles is geautomatiseerd en (daar komen ze later achter) computergestuurd. In eerste instantie lijkt dat heel cool: de deuren openen alleen nadat je gescand bent. En sensationeel is het ook: een VR- (virtual reality) gymles waarbij de muren op je af lijken te komen en waarbij . Later blijkt het computerbrein, die de school bestuurt, beangstige beslissingen neemt en de school in zijn greep houdt. De drie vrienden proberen de AI computer te slim af te zijn. Maar hoe pak je zoiets aan?
Het verhaal laat op boeiende wijze zien dat een computerbrein verdacht veel op een menselijk brein kan lijken en leent zich goed om over door te praten in de klas. Naast de technische component (het algoritme) is het ook belangrijk om het onderwerp ‘ethiek’ niet over te slaan. In de tips in de volgende paragraaf zie je voorbeeldvragen.
Nep (10-12 jaar)
Caja Cazemier
Het verhaal gaat over Nina, een meisje dat vindt dat ze er wel wat hipper uit mag zien. Bijvoorbeeld zoals Jasmijn, het nieuwe meisje in groep 8 dat snel populair wordt. Om nieuwe kleren te kopen gaat Nina winkelen bij bol.com. Al gauw ontdekt ze dat haar moeder nog ingelogd is. Nadat het winkelmandje is gevuld, lukt het haar ook nog om te betalen met haar moeders rekening. Ze weet dat het niet mag…
Dat eerlijkheid het langst duurt, ervaart ze ook in de klas. Er wordt geroddeld over Nina en verschillende klasgenoten worden omgekocht door Jasmijn. Dit leidt tot een oneerlijke stemming over het goede doelenproject. Als Nina verder op onderzoek uitgaat ontdekt ze hoe de vork in de steel zit. Achter een klein leugentje blijkt een nog grotere leugen schuil te gaan. Uiteindelijk barst de bom en komt de waarheid boven tafel.
Het verhaal geeft een mooie inkijk in hoe groep 8 leerlingen kunnen denken en handelen. De terugkerende uitleg van Nina’s vader is een beetje stigmatiserend, maar wel herkenbaar. Nepnieuws en beïnvloeding van stemgedrag doet me onwillekeurig aan de VS denken. Ondanks de ellende veroorzaakt door verkeerde keuzes, eindigt het boek in een positieve stemming. Wel zo fijn! Op de achterzijde van het boek is aangegeven dat het verhaal vooral over informatievaardigheden gaat. Mediawijsheid is minstens net zo prominent aanwezig.
Tips in het kort
Tip 1: De boeken van Lees je digiwijs kunnen zelfstandig gelezen worden, maar je haalt er meer uit als ze voorgelezen worden.
Tip 2: Sta tijdens het voorlezen regelmatig stil bij begrippen die met de digitale wereld te maken hebben. Je wordt hierbij geholpen door de smartphone pop-ups op de bladzijde met een heldere uitleg.
Tip 3: Stop op tijd met voorlezen zodat er tijd is om de ethische aspecten te bespreken. Ethische vragen gaan over wat goed is en wat niet.
Tip 4: Kijk op de website van Zwijsen voor digibordlessen, posters en ander lesmateriaal: https://www.zwijsen.nl/lezen/nieuwe-serie-lees-je-digiwijs-aan-de-slag-met-digitale-geletterdheid/
Dit waren de tips in het kort. Lees snel verder zodat je weet waarom het goed is om het verhaal tussendoor te bespreken en welke vragen je dan kunt stellen.
Hoe gebruik je Lees je digwijs in de klas?
Natuurlijk: je kunt de boeken gewoon in de boekenkast zetten en dan pakken de kinderen het vanzelf wel. Gemiste kans wat mij betreft. Er is namelijk heel veel meer uit te halen.
Uit recent onderzoek (Surma et al., 2019, pp. 34-35) weten we wat effectieve manieren van leren ofwel kennis vergaren zijn. In hun boek ‘Wijze lessen’ worden deze beschreven aan de hand van bouwstenen. Een aantal hiervan laten zien hoe je de boekenserie Lees je digiwijs in de klas kunt inzetten.
Bouwsteen 5: Laat leerstof actief verwerken
Actief met de stof bezig zijn, zoals discussiëren en toepassen, is effectiever dan passieve vormen zoals een filmpje bekijken.
Het luisteren naar een verhaal lijkt passief, toch doet het een groot beroep op de verbeelding en inleving. Wil je leerlingen nog actiever betrekken bij het verhaal? Stel vragen of bedenk opdrachten.
Let wel: vragen stellen kun je beter niet pas aan het eind te doen, maar juist een aantal keer gedurende het verhaal. Leg het boek dus regelmatig weg en bespreek deze vragen met de leerlingen:
- Wat is er tot nu toe gebeurd in het verhaal?
- Hoe zou jij het aangepakt hebben als je de hoofdpersoon was?
- Wat denk je dat hierna gaat gebeuren?
Voorlezen zorgt ervoor dat kinderen verhalen kunnen ervaren waar ze nog weinig begrip van hebben. Het biedt ook de gelegenheid om samen het verhaal te beleven. Zijn er moeilijke of heftige passages? Dan kun je hier bij stil staan voordat het verhaal verder gaat. Bovendien is het helemaal niet kinderachtig; ook in groep 8 en de brugklas kan prima voorgelezen worden. (Leesbevordering in de klas, 2021)
Kortom: de boeken van Lees je digiwijs kunnen zelfstandig gelezen worden, maar je haalt er meer uit als ze voorgelezen worden.
Bouwsteen 8: Spreid oefening in leerstof in de tijd
Het is beter om kennis in kleine stukjes aan te bieden en regelmatig te herhalen.
Sta tijdens het voorlezen regelmatig stil bij begrippen als wachtwoord, ip-adres, cookies en artificiële intelligentie. Geen zorgen: tijdens het verhaal worden begrippen in een smartphonevenster uitgelegd, zie afbeelding. Mocht je nog meer hierover willen weten of laten zien dan kun je bij www.schooltv.nl aansprekende filmpjes vinden. Probeer dit te spreiden in de week en vraag eens terug wat de leerlingen onthouden hebben.
Bouwsteen 11: Geef feedback die leerlingen aan het denken zet
Laat leerlingen actief meedenken en start een discussie zodat leerlingen echt aan het denken worden gezet.
Naast de inhoud, namelijk kennis over de digitale wereld, kun en moet je zeker ook vragen stellen over ethiek, zoals omschreven in het rapport Waarden wegen (Kennisnet, 2020). Ethische vragen gaan over wat goed is en wat niet.
Stop op tijd met voorlezen zodat er tijd is om de ethische aspecten te bespreken. Je kunt hierbij denken aan vragen over de keuzes die personen in het verhaal maken. En welke gevolgen dat heeft voor zijn omgeving. Onderstaande vragen helpen daar wellicht bij. Per verhaal kun je de vragen natuurlijk specifieker maken.
- Waarom denk je dat de hoofdpersoon voor deze oplossing heeft gekozen?
- Wat voor gevolgen heeft dat voor vrienden? Voor klasgenoten? En voor het gezin?
- Aan wie zou jij vertellen wat je is overkomen als je hiermee te maken zou hebben?
Kijk op de website van Zwijsen voor digibordlessen, posters en ander lesmateriaal: https://www.zwijsen.nl/lezen/nieuwe-serie-lees-je-digiwijs-aan-de-slag-met-digitale-geletterdheid/
Dus: lees de boeken voor. En stel vragen.
Tot slot
Gedrag is gedrag; of het nou om ‘gewoon’ sociaal gedrag gaat of om online sociaal gedrag. Je kunt je vast voorstellen dat een geinig filmpje als de bliksem gedeeld wordt in de Whatsappgroep en daarna vol trots doorgestuurd wordt naar familie of bekeken op het schoolplein. De ogenschijnlijk gescheiden wereldjes worden door onze online keuzes met elkaar verbonden.
De verhalen van Lees je digiwijs verbinden de fysieke en digitale wereld met elkaar in goedlopende en spannende verhalen. Met deze boeken kun je dus heel laagdrempelig starten met digitale geletterdheid in jouw klas!
Geraadpleegde bronnen
Leesbevordering in de klas (geraadpleegd 2021). Voorlezen in de bovenbouw. https://leesbevorderingindeklas.nl/artikelen/voorlezen-in-de-bovenbouw/
Pijpers, R. et al. (2020). Waarden wegen. Kennisnet. (zie ook https://www.kennisnet.nl/app/uploads/kennisnet/publicatie/Kennisnet-Ethiekkompas-Waardenwegen.pdf)
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., & Camp, G., Muijs, D., Kirschner, P. (2019). Wijze lessen. Ten Brink Uitgevers.
Zwijsen (geraadpleegd 2021). Nieuwe serie lees je digiwijs: aan de slag met digitale geletterdheid. https://www.zwijsen.nl/lezen/nieuwe-serie-lees-je-digiwijs-aan-de-slag-met-digitale-geletterdheid/
Heb jij tips of ideeën?
Laat een reactie achter en help anderen op weg!
Lees je digiwijs
Voordelen
- begripskaders in het verhaal
- leest vlot (voor)
- zet aan tot denken
Nadelen
- laat de boeken niet in de boekenkast achter
- lees de boeken niet in één keer uit
- lesmateriaal is handig, maar weinig uitnodigend
